Milutin Milanković – veliko ime tehničkog univerziteta u Beču

Milutin Milanković (1879-1958), građevinski inženjer, profesor nebeske mehanike i teorijske fizike na Beogradskom univerzitetu, eminentan naučnik.

Bio je potpresednik SANU, dopisni član JAZU; osnovao katedru za nebesku mehaniku na Beogradskom univerzitetu; radio u oblasti kosmičke fizike, geofizike i nebeske mehanike.

U prvom delu ”Theorie mathematique des phenomenes thermiques produits par la radiation solaire” dao je nova terorijska objašnjenja rasporeda Sunčevih radijacija na površinama planeta i toka klimatskih promena u geološkoj prošlosti Zemlje.

Izradio je i nacrt za reformu julijanskog kalendara, koji je bio prihvaćen na Svepravoslavnom kongresu crkava u Carigradu 1923; napisao mnogo monografija, studija, udžbenika i popularnih dela, od kojih su neka prevedena na strane jezike.

Milankovićev stvaralački put

Prilikom rešavanja pojedinih problema naučnici dospevaju do različitih rezultata. Iako su oni uvereni u njihovu opravdanost, potkrepljujući ih različitim dokazima, samo nekim od tih rezultata se potvrđuju tokom vremena.

Mnogi naučnici i ne dožive trenutak prihvatanja i potpuniju afirmaciju svojih rezultata.

Ni Milutina Milankovića, velikog srpskog naučnika, nije mimoišla sudbina onih koji su dali značajne rezultate ne dočekavši da vide prihvatanja tih rezultata i njihovu afirmaciju.

On je, bar kada je reč o našoj sredini, neko vreme bio gotovo zaboravljen; čak i danas kada su započeta šira istraživanja njegovog opusa on nije dovoljno poznat široj čitalačkoj publici.

Danas smo u prilici da se na osnovu gotovo svih važnijih izvora upoznamo sa rezultatima ovog stvaraoca i ukažemo na njihov značaj.

Kratka biografija

Milutin Milanković se rodio u Dalju (Baranja) 1879. godine.

Rodio se imućnoj porodici čiji su izdanci imali visoko obrazovanje, među njima je i njegov deda Uroš Milanković, značajni filozof.

Milutin je završio srednju školu u Osijeku kao đak generacije.

Potom prelazi u Beč gde je završio studije građevinske tehnike 1902. godine, a samo dve godine kasnije je i doktorirao.

Do 1909. godine radio je u Austrougarskoj imperiji kao inženjer, nakon toga vođen patriotskim pobudama prelazi na univerzitet u Beogradu gde je izabran za profesora racionalne mehanike, nebeske mehanike i teorijske fizike.

U Srpskoj i Nemačkoj akademiji nauka

Godine 1924. izabran je za redovnog člana Srpske kraljevske akademije nauka.

Kasnije je bio i potpredsednik ove najviše naučne ustanove, redovni član Nemačke akademije nauka u Haleu, dopisni član brojnih drugih akademija i naučnih institucija.

Milutin Milanković je po profesiji bio: građevinac, astronom, matematičar, geofizičar, ali iznad svega utemeljivač moderne klimatologije i klimatskog modeliranja.

Radeći na problemu uticaja astronomskih faktora na klimu u toku geološke prošlosti zemlje, Milanković je na egzaktan način objasnio periodizacje nastanka, razvoja i povlačenja glacijalnih faza u toku proteklih 600 000 godina.

Primenjujući matematički aparat i koristeći predhodna saznanja: Ademara, Krola, Leverijea, Milanković je dokazao da su precezija, promena nagiba ose rotacije i ekscentrična putanja Zemlje oko Sunca dominantni dugoperiodični faktori na promenu klime u geološkoj prošlosti.

Foto: tuwien.at

Najznačajnije delo srpske nauke u 20. veku

Njegovo delo “Kanon osunčavanja zemlje i njegova primena na problem ledenih doba” predstavlja najznačajnije delo srpske nauke u 20. veku.

Najvažnije je bilo to da su se Milankovićevi proračuni pokazali potpuno ispravni (proračun količine osunčavanja i srednje godišnje temperature Marsove površine i donjeg sloja njegove atmosfere dokazan je kasnijim kosmičkim istraživanjima).

Njegova knjiga “Kroz vasionu i vekove” spada među najlepše knjige za popularizaciju nauke.

Milutin Milanković je sam tu knjigu nazvao “Popularna astronomija”. Napisao ju je originalno u vidu pisama dragoj prijateljici.

Toj dragoj prijateljici on je na zanimljiv način objasnio sve značajne pojmove ne samo iz astronomije nego i iz drugih problema vezanih za nebeska tela, geologiju i uopšte istoriju nauke.

Treba pomenuti njegove “Uspomene” koje je objavila SANU.

Za vreme okupacije Nemci su izdali pet naučnih knjiga, a izdavač je bio Jugoistok.

Jedna je bila “Popularna fizika”, zatim knjiga o geologiji “Tajanstvena zemlja”, zatim udžbenik o biologoiji i među njima Milankovićevo delo “Kroz vasionu i vekove”.

Sada neki zameraju što je on za vreme rata izdao tu knjigu, mada je poznato da je ona izašla još 1927. godine, kao publikacija “Matice Srpske”.

Napisao je više dela iz oblasti istorije nauke i knjigu “Uspomene, doživljaji i saznanja”.

Objavio je više od 100 radova različitog karaktera na našem i nekim drugim jezicima, najviše na nemačkom.

Milankovićev kalendar

Milankovićev kalendar je do sada najpreciznije urađen kalendar.

Greogorijanski je sadržao dva krupna nedostatka: za godinu je uzimano da ima 365,25 dana i da 235 lunarnih meseci predstavlja tačno 19 solarnih godina.

Milutin Milanković je svoj kalendar bazirao na anulaciji tadašnjih 13 dana, novi kalendar je doveden na isti datum kao i gregorijanski, prestupne godine mogu biti one koje su deljive sa 4 bez ostatka, a sekularne godine biće samo onda prestupne ako njihov broj vekova kada se podeli sa 9 daje ostatak 2 ili 6.

Sve ostale sekularne godine su proste, što daje potpunu preciznost do 2800-te godine, odnosno do tada ne može biti nikakvnog razmimoilaženja sa sadašnjim gregorijanskim kalendarom.

Ovako koncipiran Milankovićev kalendar treba korigovati tek posle 2800-te godine, ali nažalost, ni do današnjeg dana iako je u suštini prihvaćen na Svepravoslavnom kongresu 30. maja 1923. godine u Carigradu, nikada nije zaživeo.

Tvorac tektonike ploča

Milanković je istovremeno i jedan od tvoraca tektonike ploča koja se intezivno primenjuje u geologiji.

Na nagovor klimatologa Kepena i geofizičara Vegenera, koga smatraju ocem te nove teorije, razradio je numeričku sekundarnu putanju polova rotacije čime je dokazao da je položaj kontinenata u geološkoj prošlosti bio bitno drugačiji od savremenog, odnosno da su se oni neminovno tokom vremena kretali.

Znatno kasnije moderna geofizička merenja, satelitska geodezija i radiosignali potvrdili su tačnost ovih proračuna.

Tehnički univerzitet u Beču, na svojoj stranici “Hall of fame” svrstava Milankovića u jednu od najznačajnijih ličnosti ovog univerziteta:

“Milutin Milanković je bio srpski matematičar i geofizičar koji je studirao građevinarstvo na tadašnjem Tehničkom univerzitetu u Beču (danas TU Wien) i tamo doktorirao 1904. To je dovelo do uspešne, ali kratke karijere tehničara. Milanković je radio na velikim građevinskim projektima u Austrougarskoj monarhiji. Između ostalog, projektovao je i armirano-betonske plafone za “Karlstrakt” glavne zgrade Bečkog tehnološkog univerziteta. U to vreme je razvio i patentirao nove načine izrada betonskih konstrukcija.

1909. godine Milanković je napustio Beč i prihvatio poziv profesora primenjene matematike na Univerzitetu u Beogradu. Ovo je označilo prekretnicu u njegovom životu. Pored bavljenja konkretnim građevinskim problemima povezanim sa inženjeringom, sve više se okretao osnovnim istraživanjima u astronomiji i matematici, posebno o pitanjima vezanim za kretanje klime na zemlji.

Veliku slavu stekao je izračunavanjem tzv. Milankovićevih ciklusa koji se odnose na sezonske promene sunčevog zračenja i njihove efekte na klimu, čija je ispravnost dugo dovođena u pitanje.”

Među svetskom naučnom elitom

Milutin Milanković je svakako naučni genije koga je svet definitivno priznao 10.12.1976. godine kada su u časopisu “Nauka” objavljeni konačni rezultati opsežnog petogodišnjeg projekta, a čiji je osnovni zadatak bio da da odgovor na pitanje jesu li Milankovićevi proračuni bili tačni ili ne.

Kada je potvrđeno da su varijacije zemljine orbite ustvari pejsmejker ledenih doba sve dotadašnje sumnje su rasprešene, a našem geniju konačno je priznato zasluženo mesto u naučnoj eliti.

Milanković je postao predmet intezivnog izučavanja timova stručnjaka, jer je njegov rad duboko zadirao u probleme ne jedne već više naučnih disciplina.

Simpozijum “Milanković i klima” organizovan je 1982. godine u Palisadu (SAD) na kome je učestvovalo preko 90 najeminentnijih naučnika iz celog sveta.

Sve njih okupljalo je ime i delo našeg genija, ali i široka mogućnost daljeg usavršavanja i istraživanja kada je u pitanju interakcija Sunce-Zemlja i svi drugi prateći efekti.

Koliko se u svim tim naučnim delatnostima prikrivaju i drugi elementi neka posluži činjenica da je za pomenuti skup izuzetno bio zainteresovan NATO, jedan od finansijera.

Godine 1988. u Peruđi (Italija) organizovan je naučni skup pod nazivom “Ciklostratigrafija” na kome je zvanično promovisana nova istraživačka metoda koja u osnovi ima Milankovićeve cikluse osunčavanja, a koje u ritmičkim smenama slojeva stena detektuje hladnije i toplije cikluse kroz koje je prošla naša planeta.

Valja naglasiti da se dela Milutina Milankovića iz oblasti istorije nauka odlikuju specifičnim pristupom po kome se on može oceniti kao prvi moderan istoričar prirodnih nauka u našoj sredini.

Taj deo njegovog opusa do sada nije istraživan niti potpunije ocenjivan.

O Milankoviću u njegovoj domovini

U sedištu Milankovićeve šeme nauka su matematičke nauke.

On je bio potstaknut stavom Imanuela Kanta da u svakoj zasebnoj nauci ima toliko prave nauke koliko je u njoj zastupljena matematika.

U svojim opšte naučnim sintezama Milanković sledi prirodno-naučne tradicije, njutnovske ideje, ideje drugih mislilaca o vasioni kao mehanizmu koji je određen izvesnim zakonitostima i u tom pogledu on se razlikuje od svog predhodnika, dede Uroša Milankovića.

Njegov istraživački duh je bio zaokupljen konkretnim fenomenima, izučavajući konkretne i vrlo različite fenomene, tragao je za opštim relacijama i zakonima manifestovanja tih fenomena.

Danas se u svetu, nažalost, Milankovićevo delo mnogo više proučava nego u njegovoj rođenoj zemlji gde je živeo i neumorno radio skoro pola veka.

Do sada na našem tlu nije finansiran ni jedan jedini projekat kojim bi se istraživali Milankovićevi ciklusi osunčavanja, iako je poznato da je po svojoj strukturi to zadatak, pre svega, od multidisciplinarnog značaja.

Zašto je Milanković u svojoj zemlji tako malo “interesantan”, još u velikoj meri prepušten pojedincima, pitanje je koje traži hitan odgovor.

Milanković je nacionalno bogatstvo i kao takav morao je imati svoje zasluženo mesto.

Medalju “Milutin Milanković” evropsko geofizičko društvo redovno dodeljuje od 1993. godine na svojim godišnjim skupštinama, a kod nas se i ne razmišlja o pokretanju slične. Opravdano je pitanje čiji je onda Milanković.

Smrt Milutin Milankovića

Milanković je umro 12. decembra 1958. godine.

Za sobom je ostavio niz udžbenika, posebno su bili korišćeni oni iz nebeske mehanike koju je držao na Beogradskom univerzitetu od svog dolaska 1909. godine pa sve do penzionisanja 1955. godine.

Dugi niz godina negovao je lepu reč i zato dela kao što su: “Istorija astronomske nauke”, “Kroz carstvo nauka”, “Tehnika u toku davnih vekova” i “Nauka i tehnika tokom vekova” predstavljaju najlepše naučne tekstove na srpskom jeziku, a roman “Kroz vasionu i vekove” postao je njegov zaštitni znak.

Danas mu svi priznaju da je najveći putnik kroz prostor i vreme. Njegovi memoari “Uspomene doživljaji i saznanja” u potpunosti oslikavaju kakav je Milanković bio i kao čovek i kao naučnik.

Može se uočiti još nešto: Milanković je naš najcitiraniji naučnik, a kada se pažljivo osmotri indeks citiranosti uočava se da je sa protokom vremena neprestano u porastu.

Zato treba reći nešto što se nedvosmisleno nameće: Milanković je uzorao nebesku brazdu pri kraju drugog, a rezultate tog rada požnjećemo u trećem milenijumu.

Preuzeto sa https://zapadnisrbi.com

Pročitajte o drugim znamenitim ličnostima sa prostora exYu koji su ostavili trag u istoriji Beča.